Chin Mipun hi kanmah tein aa uk khotuk mi kan si

Kanmah Chinram tein aa uk khotuk mi  kan si Pu Lian Uk   Carelmi u le nau hna:                 Tlangval pawl akahalmi an umcaah arelduh ve mian umbiaahtiin ka vunthlah mi asi. Laimi hi vuleicung kan khuasak nak kong ah Pathiansin hal le thlacam kan herh ngai hna. Zeicah tiah vuleicung kannunchung kan miphun le kan ram runven ve ding hi Pathian nih ttuanvo a kan peek ve ning asi. Biaknak rian ttuan minih ramuknakkong ah Pathiansin thlacam kantuah ah a ttha lai lotihi Bible caning zong ah asdik lodeuh ko laity hikanzumhning asi ko. Baibal ca hlun 1Samuel 8:4 hrawng khi rel ding hrim kan si. Chinmiphun cu vuleicung miphun pakhat in nunphung he holh he ramri hmanh ah vuleicung independent ram tam pinak kau fiang ngai in a ngeimi kan si. Asina in Chinmiphun nih kan Chinmiphun a kan uktu Chinmiphun cozah kan ngei hna lo. Miphundang pi Kawlcozah kut tawi ukmi miphun in chan zeizat dah kan tan rih hnga. "Chan zeizat maw vailian nih an kan pen, ramzung ceuter kho tu val nan um rua lo, akan peng tir siangpahrang (Mirang siangpahrang)  chan lio bang khuaza kan Laimi lungfak hna runn tang ah"  ti hla khi ruat hmanh u. Baibal ca hlun 1Samuel 8: 4 chung khi nan rel ah cun, miphundang cio nih a uk tu hna an mah miphun  siangpahrang an rak I ngeih cio. Asi na in Israel mi phun nih an miphun le ram a uk tu hna anmah Israel miphun siangpahrang an rak ngei lo. Cucaah Profet Samuel sin in Pathian sin ah Israel miphun nih miphundang cio bantuk in kanmah Isreal miphun le ram akan uktu ding ah Israel miphun asimi uktu  Siangpahrang hung kan pee ko tiah thla an rak cam an rak hal nakkong aa ttial nak ca cang asi. Mahka cun Pathiannih a phungchimtu hna zongnih ram uknak le ramhraui nakkong thlacam ding le biachim ding ttuanvo a peek nakhna asi ve.  Cu caah Pathian nih  Israel miphun theng te a si mi Saul  le  David cu Isreal miphun le ram uk tu ah siangpahrang in arak peek hna. Cu ve bang in Chinmiphun atlawmbik za ah 80% nih kan mi lu rel tam u tuk nih Krifa mi Pathian Baibal azummi Krifa kan si. Cucaah Pathian thimmi kan si ti achim duh mi Chinmi tampi an um cang. Cucah Chinmi phunnih Chinmi miphun ram le Chinmiphun a uk tu Chinmiphun theng te dirh mi uktu cozah kan ngei lo hitheihdih mi asi. Asina in kan Pathian biaknak  Krifa biaknak le kan Chinmi phun hrawh akan rawimi Kawl ralkap cozah kut tawi hrem nak kan tuar lio ah hin Chinmi Krifa Pastor le hruaitu vialte nih Chinram le Chinmiphun uk tu Chin  ram le Chinmiphun minungthengte in dirh mi Chinramkulh cozah Pathian nih akan peek ding cu thla nan kan campi ding atu lio ah Chinmipi nih hlam le duh bikmi a si.  Kan Pastor vialte le Krifa bu hruaitu vialte atu nak fak in Chin miphun le Chinram uktu Chinmi pinih thimmi cozah tling ngeihding thla camnak atu nak fak in kan hruai sawh u.  Apiang thar mi Chinmiphun Krifa vialte nih nan piantharnak cu Chin miphun thimmi uktu ttha Chinmi theng te ngeih ding caah Chinmipi he hmunkhat te ah hman cio ding duhpi ngaimi asi.  Kan pastor vialte le Krifa phungchimtu vialte nih 1Samuel 8:4 Bible cacang hi Chinmi kaa kip sin ah sermon kan tuah piak hram u ti I duh pingaimi asi. Minungpakhat nunnak caah food=rawl, clothes=fenh- aih  le shelter=umnak inn   aherh bik ti asi. Cubantuk in  rampakhat dirh nak ah land = ram le vulei,  labour =rian ttuantu rammi, le  capital = ahramvorh ding  ngeih hau a si ti asi. Cubantuk asi tik ah Chin miphun nih Independent ram tampi nak akau mi ram le vulei 14000 Sq miles cu Chinmi phun nih kan ihum lio mi ramri fiang a ngeimi miphun pakhat kan si minihzeizongte tlam atlinter khawh mi asi. Vulei cung ram le miphunvialte nih cubantuk vial land, labour and capital cung hngat in an ram le an miphun kha  an miphun thiamnak fimnak he an ser siam khawh cio dih khi a si. Chinmiphunzong nih hi kan ingeihmi hna landm labour and capital hinkanramle kanmihun tunmer ding fimnak thiamnak angei kho mikansi hitete tamtuk langhter hau lointheihdih mi asi. Atu ah America ram khuasa Chinmi cheukhat nih sau an um rih lo na in thiamnak fimnak an ichap khawh ning khua an ruah tik ah Amrica ah kan ttuan tluk in kan Chinram ah ttuan u si law atu nak in kan ram ah kan rum deuh lai atimi thil thei hmanh an hung um ngai cang. Cucaah kha hlan lio kanmahte kan i-uk  kho lai maw ti ruah nak kha hlenthoi nak asi ti  ruah hrim hrim a hau  cang.  Cubantuk cun vuleicungmiphunram vialte ahram an idomh nak dih asi. Politics kong ram huncho nak economics kong fak pi in thiam I zuam chin hna u si. Labour cu Chinmi cu rian a ttuan zuam ngaimi 70, 000 minung zah kan umti asi. Capital ah kanvu lei le kan minung thazang picu capital bik ahkan ingeih tthiam I, adang aherh rih mi capital cu a kan ttanpi mi an um tik ah kum tampizong in vuleicung hunchonak ca ah tuah mi bank te hna ah miphundangleramcion ih anicawi chungbantuk cio in I cawikhawh mi a um mi a si fawn.  Ramuk nak le ramser nak kong ca tampi rel ah cun hinak in fiang deuh chin chin in hi kanttialmi ca tlang kar lak ah tampi relkhawh theihkhawh rih asi. Hi bantuk kong nan a hal mi an um caah hibantukkong aa tialnak ram ihruai ning le ramchung uknakser ning an ttialmi ca uk arel zuamngai mi nan si ding theih khawh ngai asi. Cubantuk ca uk nanrel tik ah hika ttial mi nak fiang chinchin in theih chinchin khawhnak asi.                Cu-ti thil um tuning asi caah Mirang kai hlan ah  Lairam/Chinram cu mizei miphundang hmanh nih rak uk lo mi mah le uktu cio te he Chinmi pipu kokek biaknak phungzulh tti dih cio in mah le uktu cio he arak I ukmi cu kansi.  Kawlmi phun le India miphun he miphun aa dangngai mi khat lo miphun pakhat ve  mah te in aa uk mi an si lio ah Mirang nih an rak chimm hna. Fawite in an tei khawh ve hna lo ruang ah Chinram uktu bawi he remnak Mirangnih an rak tuah . Cu rem nak tuah ning ah ah an mah le an uknak cio in Lairam uk tu hna nih an I uk khawh tthan ding biakam an ser. Cu Mirang le chinmi uktu an biakamnak cu Chin Hillls Regulation 1896 upadi ah an rak ttial. Cu upadicu chanthar ah Chin miphun le chinram uknakphunghram hmasa bik asi. Cuupadicu kasnhmangti lona in Librasry tampi ah an um rih. India miphun le Kawlmiphun he aadang mi le mah uktu te he arak I-uk dih mi kan pipu hna nih anrak si ruang ah cu upadi he cun  Kawlmi le India mi he cawh lo in adangte in a rak I uk mi kan si fawn. Cucaah a mah a chan khantuak cio tik ah hlan lio in miphundang nih uk lo in mah te in chan le za arak I uk mi cu kan rak si. Kawlram bupi Independence hmuh ka in Chinram upadi sertu le Chinram cozah rak um hna seh law atu ni hin ni nak hin alet tampi in kan hun cho ding khi alam a umtuk mi asi. 1968-69 lio ttial mi Chin lu-nge akyan pee ca khi khawika maw hoikom sin in Nyeinchansua a ttu Shin twe ne htaing ye wa- dah hmah ….(ttah ttih yah ttwe)  ti mi ca uk cahmai P.166-236 chung ah Kawlca in rel khawh asi. Cu cacu nan rel ah cun Chinram kulh caah a dang te in Chinramkulh upadi sertu le Chinramkulh cozah arak um lo ruang ah zeitluk in dah Chinramkulh kum 60 reng lo chung sungh nak a ngantuk hringhran  ti hi theih khawh nak ngai asi. Kan pupa nih hi Laimi kokek biaknak phung an zumh ning in an rak I uk tik ah thih ri nunri in tuahchia timi zumh mi hi an rak ngei. Biadang in kan ttial ah cun,  kanpipu biaknak ah phungbuar paohcu thih ri nunri in  chiat asi ti arak zum mi kansi. Cucaah phung le phai zulh hi aduh ngaimi miphun  kanrak si I, atuchanzong ah upadi bia hi Chinmi nih azul kho ngaimi kan si. Cucaah phungser mi upadi hi a upat le azul ngaimi miphun kan si. Cucaah kan Chinram in  kan mipi nih kan thim mi hruaitu hna upadiser tu phu nih upadi anser mi cu Chinmi mipi nih tthatuk in  azul mi kan si caah daite in  aa uk kho mi kan si zong theih khawh asi. Chinram nih India ram, Bangladesh ram le Kawlram kar lak milu tam bik nak ram hna kar ah a um mi ram sinak nih chaw leh chaw hrawlnak  hmun ttha ngai asi mi nih thiltam pi aser khawh. Haka/Falam/Tedim /Matupi Mindat Kanpetlet/ Paletwa khua ah mitam nak bik hmun Haka asiah cun Pyidawtha hrawng ah dor atuah mi nih inn hlan an duh ngai mi sullam bantuk khi a ngei mi asi. Cu  longsi lo in  India ram Ganges Brahmaputra nelrawn vulei le Chindwin  Irrawady nelrawn vulei kar lak a ummi tlangcung ram a si mi nih Europe ram Germany lei le Italy lei karlak nelrawnpa hnih kar lak a um mi Switzerland ram um nak hmun he aa lo ngai mi ram kan si.                Switzerland ram a la mi nih Europe ram vialte tei nak an tuah khawh caah Europe ram vialte nih Switzerland ramcu a ho hmanh nih raltuk in  lak lo mi ramkarlak thlak neutral ram ah kan ser lai ti Europe ram vialte nih hna tlaknak an rak ser phah mi asi. Cu caah Chinram a um hmun hrim hi mahte in iuknakcaah chawlehchawhrawlnak le ralhau ttha ngai in aa chawngmi ram asi mi nih hin mah lerasmte in aa ukkhomi a nungkho mi ksansinakhi a langhter mi asi. Hitiasica zong ah chanle za miphundzang nih ukmi arak si lo I, vulecung a uknakni atla kho lomi Mirang long nih anrakchimm I remnak inral anrak deih ter hi asi. Curuahnakcu Chinrzamcaah a umpeng mi asi. Mah le ram kulh chung thilchuak mi leng in rambupi nih ngunkhuai le tangkalut a hmuh mivialte cu ramkulh vialte nih mah le ramkulh cio ah iphawtzamh ding a um. Cu caah Indiaram ah Mizoram khi an ram in thilchuak a um lo na in anramuknak ahramdomhnak asimi land labor le capital a um micu Indiacozah nihanhnamio caah mit hmuh in thilchuak tia umlotiang ah khi an ramkulh cozah le ram kulh upadi atuah mi an ingeih bantuk khi vuleicungkaa kip ah a um mi asi. Tu hlan vialte Chinram kulh upadiser tu le cozah kan rak ngeih lo. Cu  caah ramkulh cozah dot sang ngai mi in Chinramkulh a hunchonak ding ramkulh cozah wunkyi level  in  planning tuah mi kum 60 reng lo chung arak um bal lo. Cu  ruang bik ah Chinram cu ahar ngai mi ramkulh ah aa chuah hi asi. Zeicah tiah Chin ram kulh chung cozah rianttuannak kha Chinramkulh cozah wunkyi ti bantuk a um lo. Cu caah Kawlmi nih an Kawlram chung  in an thimmi hna Kawl wunkyi nih Chinramkulh chung cozah rian ttuannak vialte kha anmah Kawlram ca wankyi an ttuanbu in Chinram wankyi rian ding kha an kemh chihnak long in an rak ttuan. Kawlwunkyi pawl nih le Chinram ah um balcu chim lo, Chinramkulh aphan bal lo mi long te an si. Cu Chin ram a phan ballo mi hna Kawlmiphun wuanktyi  nih Chinram kong nawlsang bik an vun kan ngeih hnawh khia si. Cucaah Kawlmiphun  wunkyi longte nih Chinram chung cozah rian cung ah nawlsangbik ngei an hun si nak cu zasi. Cu Kawl wunkyi hna nih an phanh bal lo mi Chinram fingtlang nunning adih umnak in  an thei hrim hna  lo I, theihding zong an izuam hna lo. An rian asi ca sawh ah a phungmen tlangrian thawh in Chinramkulh kong kha zei hmanh tthadeuh she ti ruahzuam lem lo in kum 60 reng lo chung Kawlwankyi nih Chinram cu daipa thlang lo in a kong a philh in an philhchel hmanh a um ding khi asi. Chinram caah an ttuan mi a um lo caah ni hin ni Chinram cu ramhar ngai ah aa can hi asi. Cu Kawl wankyi pawl nih Chinram ca ah zei hmanh ttha tthi in an ttuan lo mi kan hmuh tik ah Chinram in Chinmipi nih cu Kawl wunkyi hna cu thim mi an si  hoi lo. Cu  caah kan duh ti hna lo ti in rian a ttuan lo mi Kawl wunkyi pawl kha  phuah khawh nak lam zong Chinram in thimmi wunkyi an si lo caah thim lo khawh ding lam zong Chinmipi nih an ngei hna lo.  Cu ti Chinram ca ah zei hmanh an ttuan lo ruang zong ah Chinmiphun nih Kawlwunkyi pawl phuah khawhnak lam kan ngeih lo kha Kawlwunkyi hna nih an theih tuk mi asi fawn. Cucaah  Chinmi an har zong ah an kan phuah khawh lem lai maw ti in an duh salam chinchin in an um zong ah Chinmi nih zei hmanh ti khawhnak democracy phung zong ah a lam kan ngei hna lo. Cu hrim ah cun Kawlmi phunkut tawi ah Chinmi phunpi an kan uknak afian biknak cu asi. Cucaah hi ti hunchonak tuahpiak lo in lo-tlau te hna seh ti an rawi bia zong asi kho mi ngai in ruah khawh asi. Zeicah tiah kanmah Chinram kulhte in aa uk kho mi kan si mi afiang ko na in ramkulh cozah dirh khawhnak nawl an rak kan pek lo tik ah duhsah te in lo-ral hna seh ti rawinak tu asi. An kandawt caah ramkulh in idirh  ding an kan peek duh  lomi asi lo ti theih khawh mi tuk asi. Ankandawt lo caah kanherh ngaimi kanmahramkulhte in zeimawzat tlangtling iuk khawhnak ramkulh cozah I dirh naknawl an kan peek duh lo asi ti in lak ding tu asi ter khi a si. Kanmahramchung ahmash ramkukhte in  iuk khote ding tiin Panglong ah kan pupa minthut mi hi kan ipalh ko rua ti ruah nak a hung mang ngaimi asi kho cang.  Atu 2008 uknakphunghram chinchin ah cun Chinmi nunphung le ca holh kong hmanh Chinmi nih upadi iser khawhnak nawl an pee rih hoi lo. Amin long Chin Sate, Chin State government, Chin State Legislative Assembly ti Chinramkulh, Chinram upadiser tu, Chinram cozah tiban bantuk hlennak longte in a min long an bunh sawhsawh an ser   sawhsawh I ataktak ah upadi sernak nawl cu bantuk in Chinmi holh le Chinmi nunphungkong hmanh Chin State Legislative Assembly nih upadi an ser khawh lo mi cu rawk kho te hna she ti rawinak rap chiah kanh mi tthiam le hlen nak bia long cu asi rih hoi ko. Ralkap nawl long te zulhding in 2008 uknakphunghram cu ttialmi asi ruang zong ah hi uknak phunghram 2008 cu Kawlmiphun a si lomi miphun vialte hrawhdih le atu Kawlrambupi chung area 60% akau mi Kawlmiphun asilo mi miphun ram vialte kha  chuh dih in an mah Kawlmiphun an ram ah an ser lio nak uknak phung hram asi hi lungfiandih hrim a hau mi asi. Hiti Chinram chuhdih nak atuah mi Chinmi phuncaah harnak aa thuat leng mang tik ah atu Kawlralkap uknak chinchin nih Chinram micung hremnak fawituk in an vun tuah khawh hi asi. Cu ruang ah mah le Chinram ah  um kho ti lo in ramleng ah tlik le zam nih Chinmi cung a phak hi cu-hlan vialte an mirawi nak aphichuak asi. Cu caah kanmahte kan iuk kho lai maw ti thin lung tiang Laimi cheukhat lak ah a ngeimi vun um  zong hi hi bantuk thin lungngei hnaseh ti an mirawi nak nih aserr mi ruah nak an si dih hna. Independence hmuhcan lio ah ram rian khelnakkong tling in Chinmi nih rak theih rih lo asi mi kha Kawlhruaitu nih rawinak ding can ttha ah anrak lak bantuk khi a si. Cu caah Ram khelrian arak thei mi Kawlhruaitu nih Chinram ca ah a ttha kho ding  uknak bawmh lo in a hlen lei in an rak hlen hna a si tipuh awk ngai in ramkhel rian athiam mi hna cuchan lio ramhruaitu hna klha puh awk  in a umter hna tu khi a si. Asina in U Ne Win le a hnuzul ralkap pawl nih mipi thimmi Kawlrambupi cozah kut in hriamnam hmuah chih in uknak nawl an rak chuh hlan can te ah hin Chinmi phun le tlangcung miphun ram hna nih duhdim in mah le ramkulh chung cio ah i-uk khawhnak federal uknakphung in rambupi uknakphunghram ttial tthanding kha Democracy phung azulmi UNu le Kawlmiphun democracy a ttanh mi nih remh an rak timh ko. Cucaah atu ah  democracy a ttanh mi Kawlmiphun he ttang tti in hi ralkap uknak in ttialmi 2008 uknak phunghram hi rawk ding cu democracy a ttanh mi Kawlmi phun le tlangcung miphun vialte ttang tti in tuah hrim ding ruah mi asi cang. Cu ti tuah khawh ding alam ttha bik cu 2010 thimnak ah mee zung ah kallo in mee peek lo hrim ding bik hi asi. 2010 thimnak mee nanpeek ah cun cu tlangcung miphun vialte ci hmih nak hriamnam in ralkap cozah nih lih le hlenthawinak in kanfeh ter an ti in an tialmi uknakphunghram kha kanci hmih nak ah hmang ko u ti mah in thah ding ci hmih ding ah hngawng va chit tluk khi a si. Thahding hngawng cik ding ah cun a ho mikel nih dah an  va chit duh lai! mizei hmanh an va ichit duh lai lo.  2010 thimnak ah aa thimding aa timh tuah mi democrscy kan ttanh ati mi vialte nih achung in kan ttuan khawh lai ti an i ruah mi khi thawngchung va luh khi a si ko. Thawngchung in zei dah an tuah khawh ti ding a um. Ralkap MP pa khat nih civil MP pathum paoh kha sual an kawlpeng hna lai. (Parliament members 440 ah mipi thim lo mi ralkap  ttuan lio 110 an um mikhatiduh mi asi.)  Parliament chung bia an chimi kong ah an kan tlai kho lo ti an iruat hnga. Asina in Parliament chungbia an chim mi cu tleih cia khih cia in 2008 uknakphunghram nih a chiah cia cang hna. Parliament chung ah ralkap duh lo mi a bia an chim mi ruang ah ti in an itleihter hna lai lo. Asina in Parliament leng ah sual nak an kawl piak hna lai i thangchia hmui hru ngai in tleih khawh mi tuk an si. Cucu pumpak in nun ning nuamnakngao ngeih chiah an pek hna lai I, cu kaltakding an siang lai lo I, zei hmanh an tuah ngam lai lo. Thanshwe nih a nawlngeih nak a hmunh ding a hoi le ralkap bawi vialte arawi nak hna kha khawi maw ah kan ttialmi rakrel te u. Arelcangmi zong nan um lai. Kha bantuk longte kha an hman te lai. Nan mah ramkulh te in uknak hmun nan ngeih ahcun nan ram ah zei a chuak lo ti an rak hlen khawh hna caah ni hin ah cu hlen nak bia nih a har ngai mi ramkulh ah Chinram kulh akan ser mi hi asi. Cu caah hlanchan ramkulh cozah kan rak ngeih lo ruang ah a har ngaimi ramkulh asi hi ichinchiah ding ngai asi. Cuti inchinchiahnak philh ti lo in cumaw kanduh hnga ti hacang rial in Chinram kulh upadiser tu le Chinramkulh coza a um I mah le ramkulh chung ah mahte in iuk khawh mi wunkyi hta-nah vialte Chinmipi thimmi hruaitu nih Chinramcozah a ummi ramkulh a chuah khawh hlan lo chimpeng relpeng doh peng ding asi hi atuchan Chinmi mino nih mahle liang ah ikhin ding hrim a chan a hung phancang. Damte in, Lnk. Source: From: Lian Uk <lian1@verizon.net> Subject: [Lai Forum] FW: [SFNA] Chin mipun hi kan mah ten kan ni uk kho hnga ma? To: chinmiawi1@juno.com, blessedzomi@yahoogroups.com, LAIFORUM@yahoogroups.com, metkhuabo@yahoogroups.com, Rungcin@yahoogroups.com, "'Paw Win Maung Lian'" <amglian@yahoo.com>, po_jonah@yahoo.com, YCCF-International@yahoogroups.com, chinworld.info@gmail.com, chinuniversityalumni@gmail.com Date: Sunday, July 25, 2010, 8:57 AM ------------------------------ "Serve with gladness"